Stüdyo monitör vs hi-fi hoparlör çelişkisi

Stüdyo monitörleri dinleme hoparlörlerinden farklı olarak olabildiğince düz (flat ) sesler vermek için tasarlanmışlardır. Baslar midler tizler abartı değil olabildiğince doğal çıkar. Bir müzik sistemi hoparlöründe ise tizler midler parlak /önde gelebilir. Kabinin şekline malzemesine göre belli frekanslar güçlü gelebilir.uğultu cızırtı rezonans gibi kabul edilebilir hatalar vardır. Stüdyo monitörlerinin hoparlörleri (kevlar,kaliteli sıkıştırılmış kağıt vs ) ve kabinleri (seçilmiş tahta sunta ya da plastik malzemeden )özel olarak yapılır. Frekans ölçümleri vs vs yapılıp kullanım kılavuzunun içine de bir grafik şeklinde eklenir.Ya da internette biraz aramayla frekans eğrileri bulunabilir.
Özetle stüdyo monitörleri en saf temiz doğal ve abartısız sesi oluşturmak için imal edilirler. Müzik sistemlerine ait kabinlerde ise bu iş bütçeye,yapılan ürünün boyutlarına,çıkış gücüne göre değişebilir.

"Referans Monitörleri ve Subwoofer
(Ufuk Onen)
SpeakerCloseUp2“Yakın/Uzak Alan Referans Monitörleri ve Hi-Fi Hoparlörler” başlıklı yazımda yakın ve uzak alan monitörler ile referans monitörleri ve hi-fi hoparlörler konularına değindim. Bu yazıda subwoofer kullanımı ile devam ediyorum"

Referans Monitörleri ve Subwoofer

Son 10-15 yıl içinde İngilizcede ‘home theater’ adı verilen ev sinema sistemleri ve bunun yanı sıra, yine ev kullanıcılarına yönelik, günümüzde genellikle bilgisayara bağlanan ve içinde amplifikatör bulunan (aktif) kompakt hoparlör setleri, fiyatlarının da ucuzlamasıyla birlikte, iyice yaygınlaştı. ‘5.1’ ve ‘2.1’ olarak adlandırılan bu sistem ve setlerin birçoğunda subwoofer da bulunuyor: beş uydu (‘satellite’) hoparlör + subwoofer ve iki hoparlör + subwoofer. Subwoofer’a sahip bu sistem ve setlerin evlere girmesi ile birlikte insanlar, müzik dinlerken ve film seyrederken alt frekansları, diğer bir deyişle bas sesleri, daha fazla duymaya başladı. Farklı kalitelerde, farklı teknik özelliklere sahip, farklı fiyatlara satılan birçok marka ve model var. İyi veya kötü, bu sistem ve setlerle birlikte müzikte bas gitar, ‘kick’ ve alt frekans aralığında ses üreten diğer enstrümanlar, filmlerde ise patlamalar, çarpışmalar ve benzeri “büyük sesler” evlerde artık gümbür gümbür duyulmaya başladı. Durum böyle olunca ses prodüksiyonu ve müzik üretiminin içinde olan hemen hemen herkes alt frekanslara, kısaca “baslara”, daha fazla dikkat eder oldu. Bunun sonucunda evlerde ve küçük proje stüdyolarında dinleyiciye veya dinleme noktasına yakın mesafede yerleştirilen ve yakın alan monitör (‘near-field monitor’) olarak adlandırılan küçük boyutlu hoparlörleri kullanarak kayıt ve miks yapanlar, müzik üretenler ve ses tasarımı ile uğraşanlar bas sesleri daha iyi duyabilmek için sistemlerine ister istemez subwoofer eklemeye başladılar.



Subwoofer Gerçekten Gerekli mi?

Bir önceki cümlede “ister istemez” ifadesini kullandım çünkü ‘subwoofer’ kelimesini duyunca müzik prodüksiyonu ile uğraşanların bazılarının aklına gereksizce “gümbürdeyen” (hatta her zaman değil de sadece bazı alt oktav notalarda gümbürdeyen), üst hoparlörler ile subwoofer arasında frekans aralığı olarak boşluk bulunan, bas seslerin adeta bağımsız olarak hareket ettiği sistemler geliyor. Bir yandan alt frekanslara önem verdiği ve bu aralığı daha iyi duymak, kayıtlarında daha iyi sonuçlar almak için monitör sistemlerine subwoofer eklemek isteyen, diğer yandan da az önce saydığım olumsuz düşünceler yüzünden çekinen ve sonuç olarak iki arada kararsız bir şekilde kalanlar var.

Peki, subwoofer gerçekten gerekli mi? Doğru seçilmiş bir subwoofer ve iyi kalibre edilmiş bir sistem, duyumunuz ve buna bağlı olarak olarak kayıt ve mikslerinizin daha iyi olması açısından büyük avantaj sağlar. Bu sebepten dolayı “subwoofer gerçekten gerekli mi?” sorusuna, özellikle sadece küçük boyutlu yakın alan monitörlerle çalışanlar için “evet” cevabını vermek istiyorum ama yine de cevap vermeden önce gözönünde bulundurmamız gereken iki nokta var.



Yakın Alan Monitörlerin Frekans Üretme Aralıkları

Birincisi, kullanılan yakın alan monitörlerin frekans üretme aralıkları. Bu hoparlörlerden alt frekansları tam anlamıyla üretmelerini bekleyemeyiz ama eğer bir yakın monitör hoparlör sesi normal dinleme seviyesinin daha üstünde olacak şekilde açtığınızda bile 70-100 Hz arasını üretemiyorsa ya da çok düşük üretiyorsa bu durumda subwoofer’a ihtiyacınız var demektir çünkü bir çok müzikte temeli oluşturan bas gitar ve ‘kick’ bu aralıkta çok önemli bir rol üstlenir. Bu tip ölçümler aslında ‘spectrum analyzer’ adı verilen cihazlarla yapılmalı ama siz bunu gerilla tarzında da çözebilirsiniz. Herhangi bir ses programı kullanarak 70 Hz, 100 Hz, 250 Hz, 1 kHz ve 5 kHz test tonları hazırlayın, daha sonra bu dosyaları (monitörlerinizin sesini normal dinleme seviyesinin biraz üstünde tutarak) tek tek okutun ve basit bir SPL ölçüm cihazı ile (dizüstü bilgisayarlarda ya da hatta telefonlarda çalışan programlarla bile olur) ses şiddetini ölçün. 250 Hz ve 1 kHz ile 70 Hz ve 100 Hz arasında 10 dB’e varan farklılıklar tespit ederseniz sisteminiz bas sesleri yeterince üretemiyor demektir. Örnek olarak 1 kHz’in şiddetini 86 dB SPL, volüm ayarlarını değiştirmeden 70 Hz’i ise 74 dB SPL ölçtüyseniz, düşük volüm ayarlarında bas dengesinin iyice azalacağını da düşünerek, sisteminizin subwoofer’a ihtiyacı olduğunu söyleyebiliriz.



Oda Akustiği ve Monitörlerin Konumu

Gözönünde bulundurulması gereken ikinci nokta oda akustiği ve monitörlerin konumudur. Monitörlerin duvarlara ve köşelere yakın yerleştirilmemesi gerektiği sanırım artık hemen hemen herkes tarafından biliniyor. Duvar dipleri ve özellikle köşeler, monitörler tarafından üretilen alt frekansları istenmeyen (genelde problemli) bir şekilde güçlendiriyor. Her ne kadar iyi bilinse de bunu uygulamak, özellikle ev şartlarında, her zaman mümkün olamıyor. Monitörler bilgisayar ekranının ik tarafına yerleştiriliyor ve oda içinde masayı koyacak başka yer yoksa mecburen monitörler masa ile birlikte duvarın önünde, duvara çok yakın bir şekilde yerini alıyor.



İşin bir de yansıma tarafı var: Oda içindeki yansımalar sonucu bazı frekanslar artabiliyor, diğerleri ise azalabiliyor. Genel olarak sorunlar paralel yüzeyler (örneğin iki paralel duvar) arasındaki yansımalarda ortaya çıkıyor. Dalga boyları paralel yüzeyler arasındaki mesafenin tam sayı katları (örnek olarak iki, dört vb.) olan frekanslarda güçlenme ve artma, diğer yandan dalga boyları paralel yüzeyler arasındaki mesafenin tam sayı katları olmayan (örnek olarak 1.5, 2.75, 3.30 vb.) frekanslarda faz problemleri ve buna bağlı olarak azalma ve kaybolmalar meydana geliyor. İdeal olan, odanın içinde paralel duvar bulunmaması ve tavanın açılı olmasıdır ancak evlerde kurulan stüdyolarda bu pek mümkün değildir. Sisteme subwoofer eklemeden ya da eklemeye karar vermeden önce oda, mümkün olduğunca akustik olarak uygun hale getirilmeli, en azından yansımalardan dolayı öne çıkan akustik problemler giderilmeli ve monitörler yine mümkün olduğunca “doğru” yerlere yerleştirilmedir. Eğer bunları yapmazsak ve mevcut olan problemli dinleme ortamımıza bir de subwoofer eklersek bu, yarar sağlamaktan çok muhtemelen zarar verecektir.