Enstrüman Bakımı Nasıl Yapılır?

Çalgı bakımı; günlük, aylık ve genel olmak üzere üç bölüme ayrılır.

Günlük Bakım: Çalgı kullanılmaya başlandığı zaman, dış etkenlerle karşılaşır. Bu etkenler; sıcak, soğuk, nemli ve kuru hava, toz, soluk birikintisi vb. gibi şeylerdir. Çalışma sonunda, yukarıda sayılan etkenlerin oluşturduğu aksaklıkların giderilmesi, günlük bakıma girer. Bu bakım çalıcı tarafından yapılır.
Aylık Bakım: Günlük bakımda yapılamayan, genel temizlik ve yağlama işidir, bu bakım da çalıcı tarafından yapılır.
Genel Bakım: Çalıcı tarafından günlük ve aylık bakımda giderilemeyip, teknisyen yeteneği isteyen aksaklıkların bakımıdır. Çalıcı, çalgısını temiz olarak korumak ve her zaman en iyi çalma koşulları içinde bulundurmakla sorumludur.

KÜÇÜK FLÜT - BÜYÜK FLÜT
Günlük Bakım: Günlük çalışma sonunda, çalgının ağızlık ve gövdesinin içerisindeki soluk birikintileri ile üzerindeki tozun silinip temizlenmesidir.

Aylık Bakım: Günlük bakım işleminden sonra çalgının sökülerek temizlenip yağlanmasıdır. Bu bakımda çalıcı; eğimi bozulan veya kırılan yayları ve ayar ile bağlantısı olmayan tek çalışan perde güderilerini değiştirebilir.

Genel Bakım: Günlük ve aylık bakımların dışında kalan işlemlerdir. Çalgı onarım teknisyenleri tarafından yapılır. Çalgının tüm olarak bakımıdır ki, güderi ve yayların değiştirilmesi, vida, mantar ve keçe ayarlarının yapılması gibi işlemlerin kapsar.

Küçük Flüt veya Büyük Flütü temizlemek için çalıcının, her kutuda bulunan bir ucu delikli demir çubuğu kullanması gerekir, yumuşak bir bez parçası çubuğun ucundaki deliğe sokulup iyice sarıldıktan sonra gövdenin içine sokularak temizleme işlemi yapılır. Çalgının üstündeki tozlar ayrı bir bez parçasıyla silinir. Soluk birikintilerinin etkisiyle güdenlerin çabuk çürümesini önlemek için, bu temizliğin her çalışma sonunda aksatılmadan yapılması gerekir. Çalgı hiç bir zaman perdeleri üzerinde bırakılmaz.

OBUA - KORANGLE - BASSON
Günlük Bakım: Günlük çalışma sonunda, çalgının kamış bölümü ve gövdesinin içerisindeki soluk birikintileri ile üzerindeki tozun silinip temizlenmesi ve eklem mantarlarının vazelinle yağlanmasıdır.

Aylık Bakım: Günlük bakım işleminden sonra çalgının sökülerek temizlenip yağlanmasıdır. Bu bakımda çalıcı; eğimi bozulan veya kırılan yayları ve ayar ile bağlantısı olmayıp tek çalışan perde güdenlerini değiştirebilir.

Genel Bakım: Günlük ve aylık bakımların dışında kalan işlemlerdir. Çalgı onarım teknisyenleri tarafından yapılır. Çalgının tüm olarak bakımıdır ki, güderi ve yayların değiştirilmesi, vida, mantar ve keçe ayarlarının yapılması gibi işlemleri kapsar.

Bu çalgıları temizlemek için çalıcının, her kutuda bulunan yumuşak tüylü fırçayı kullanması gerekir. Bu çalgıların içini demir bir çubukla silmek kesin olarak yasaktır. Çalıcının yumuşak tüylü fırçayı her zaman kutusunda bulundurması zorunludur. Eğer bu fırça yitirilmiş ise, yenisi gelene dek temizleme işlemi; bir ucuna mantar veya güderi (ağırlık olarak) bağlanan, bir ipin diğer ucuna yumuşak bir bez parçası bağlanıp, ipin ağırlıklı ucu çalgının içeri sine sarkıtılarak bezin çekilmesi biçiminde yapılır. Soluk birikintilerinin etkisiyle, güdenlerin çabuk çürümesini önlemek için, bu temizliğin her çalışma sonunda aksatılmadan yapılması gerekir. Kamışlar her çalışma sonunda özenle silinmeli ve korunmalıdır. Çalgı hiç bir zaman perdeleri üzerinde bırakılmaz.

KLARNETLER
Günlük Bakım: Günlük çalışma sonunda, çalının bek bölümü ve gövdesinin içerisindeki soluk birikintileri ile, üzerindeki tozun silinip temizlenmesi ve eklem mantarlarının vazelinle yağlanmasıdır.

Aylık Bakım: Günlük bakım işleminden sonra çalgının sökülerek temizlenip yağlanmasıdır. Bu bakımda çalıcı; eğimi bozulan veya kırılan yayları ve ayar ile bağlantısı olmayıp tek başına çalışan perde güderlerini değiştirebilir.

Genel Bakım: Günlük ve aylık bakımların dışında kalan işlemlerdir. Çalgı onarım teknisyenleri tarafından yapılır. Çalgının tüm olarak bakımıdır ki, güderi ve yayların değiştirilmesi, vida, mantar ve keçe ayarlarının yapılması gibi işlemleri kapsar.

Bu çalgıları temizlemek için çalıcının, her kutuda bulunan yumuşak tüylü fırçayı kullanması gerekir. Bu çalgıların içini demir çubukla silmek kesin olarak yasaktır. Çalıcının yumuşak tüylü fırçayı, her zaman kutusunda bulundurması zorunludur. Eğer bu fırça yitirilmiş ise, yenisi gelene dek temizleme işlemi; bir ucuna mantar veya güderi (ağırlık olarak) bağlanan bir ipin, diğer ucuna yumuşak bir bez parçası bağlanıp, ipin ağırlıklı ucu çalgının içerisine sarkıtılarak bezin çekilmesi biçiminde yapılır. Soluk birikintilerinin etkisiyle, güderilerin çabuk çürümesini önlemek için, bu temizliğin her çalışma sonunda aksatılmadan yapılması gerekir. Kamışlar her çalışma sonunda özenle silinmeli ve korunmalıdır. Bekler sabunlu ılık su içerisinde sık sık yıkanmalıdır. Çalgı hiç bir zaman perdeleri üzerinde bırakılmaz.

SAKSOFONLAR
Günlük Bakım: Günlük çalışma sonunda, çalgının bek bölümü ve gövdesinin içerisindeki soluk birikintileri ile üzerindeki tozun silinip temizlenmesi ve bek bölümündeki boyun mantarının vazelinle yağlanmasıdır.

Aylık Bakım: Günlük bakım işleminden sonra çalgının sökülerek temizlenip yağlanmasıdır. Bu bakımda calici; eğimi bozulan veya kırılan yayları ve ayar ile bağlantısı olmayıp tek çalışan perde güderilerini değiştirebilir.

Genel Bakım: Günlük ve aylık bakımların dışında kalan işlemlerdir. Çalgı onarım teknisyenleri tarafından yapılır. Çalgının tüm olarak bakımıdır ki, güderi ve yayların değiştirilmesi, vida, mantar ve keçe ayarlarının yapılması gibi işlemleri kapsar.

Bu çalgıların boyun bölümü, Klarnette gösterilen biçimde, gövde bölümü ise; bir ucuna yumuşak bir bez sarılmış uzun ve yuvarlak tahta bir çubukla temizlenir. Soluk birikintilerinin etkisiyle, güderilerin çabuk çürümesini önlemek için, bu temizliğin; haftada en az üç kez yapılması yararlıdır. Kamışlar her çalışma sonunda özenli silinmeli ve korunmalıdır. Bekler sabunlu ılık su içerisinde sık, sık yıkanmalıdır.

YAĞLAMA GÜDERİ VE YAY DEĞİŞTİRME
Yağlama işlemi; ince bir kıl fırça veya kaz tüyü ile yapılır. Vida kenarları ile eklem yerlerinden az az yağlanıp, perdeler çalıştırılarak, yağın mil içine dek girmesi sağlanır. Bu işlem birkaç kez yenilenir.

Yağı bol kullanmak gereksiz ve zararlıdır. İçeriye işlemeden dışarıya taşırılan yağlar, tozlarla birleşerek bir macun katını oluştururlar. Zamanla kuruyan bu kat, sertleşerek perdelerin çalışmasına ve kuruyan millerin oksitlenmesine sebep olur.

Güderi değiştirme; aşınan güderinin perdesi sökülüp, ateş üzerinde ısıtılarak gevşeyen güderi çıkarılır. Yeni güderi yatağına yerleştirilmeden, kırmızı mum (komalak) eritilerek yatak içine damlatılır. Damlatılan mum ateşte ısıtılarak eritilir ve önceden hazırlanan güderi yatağına yerleştirilir (güderiyi, güderi yatağını ısıtmadan önce birkaç yerinden bir iğne ile delip yatağına öyle koymalıdır, bu işlem yatak ısıtıldığı zaman, güderi içindeki havanın çıkmasını sağlar, yalnız deri güdenlerde yapılır). Sonra, ateşi güderiye yaklaştırmadan perde bu kez tersinden ısıtılıp, çok hafif bastırılarak güderinin yerine alışması sağlanır.

Yay değiştirme; kırılan iğne yaylar, vida yatağı içerisinden çıkarılır. Yeni yayın arkası hafifçe ısıtılarak ezilir ve yatağına yerleştirildikten sonra gerekli eğim verilir.

Yassı yaylarda; perde sökülür. Kırılan yayın vidası çıkarılarak yenisi takılıp gerekli eğim verilir.

Uzun zaman kullanılmayacak çalgıların, vida, mil yatakları, gövde ve güderleri vazelinle yağlanarak kutularına konulur. Kutuların konulacağı yerin de, kuru veya nemli olmaması göz önünde tutulmalıdır. Bu durumdaki çalgılar kullanılacakları zaman, iyice silinip bu kez ince yağla yağlanarak göreve hazır edilir.

ALAŞIMLI ÇALGILAR
Trompet - Kornet - Korno - Trombon - Büğlü - Alto - Bariton - Bas - Kontrbas vb.
Günlük Bakım: Günlük çalışma sonunda, çalgının sökülerek temizlenip yağlanırı asıdır. Bu bakımda çalıcı; bütün piston ve tumbaları söküp temizler. Ezilen, kopan perde ve kapak mantarları ile musluk mantar ve yayını değiştirebilir. Pistonlar ince yağla, tumbalar da vazelinle yağlanarak yerlerine takılır.

Genel Bakım: Günlük ve aylık bakımların dışında kalan işlemlerdir. Çalgı onarım teknisyenleri tarafından yapılır. Çalgının tüm olarak bakımıdır ki, perde, kapak keçeleri ile musluk mantar ve yaylarının değiştirilmesi, esilen kısımların düzeltilmesi, kaynak ve lehim gibi işlemleri kapsar.

Alaşımlı çalgıların içlerini temizlemek için, sabunlu sıcak su; çalgının bütün uzunluğunca içerisinden geçirilmek üzere, kalak içine boşaltılır. Bu su, çalgının perde kısımları içinden geçerken (bu kısımları iyice temizlemek amacıyla), perdeler birkaç kez işletilir. Sabunlu sıcak su, çalgının içindeki birikinti ve kirleri yumuşattıktan sonra, çalgının içine ağızlık borusundan soğuk ve temiz bir su doldurularak üflenir. Böylelikle çalgının içindeki kirler giderilmiş olur. Yalnız ağızlıklar her çalışma sonunda çıkarılmalı ve iyice temizlenmelidir.

YAĞLAMA, KEÇE, MUSLUK MANTARI VE YAYINI DEĞİŞTİRME
Yağlama işlemi; ince bir kıl fırça veya kaz tüyü ile yapılır. Çıkarılan piston ve tumbalar önce silinip temizlenir (tumba içerisindeki soluk birikintileri iyice temizlenmezse, oksitlenme yapar, bu durum piston ve tumbaları yatağına kaynatarak çalışmalarına engel olur). Sonra pistonlar ince yağla, tumbalar vazelinle yağlanıp, yerinde çalıştırılarak alıştırılır.

Keçeler, perde ve kapakların çapına göre seçilerek veya yerine göre kesilerek takılır.

Musluk mantarı, musluktaki yatağının çapında olmalıdır. Çıkarılan musluğun mantar yatağı içine kırmızı mum damlatılır, ve önceden hazırlanan mantar yerine yerleştirilir.

Musluk yayının değiştirilmesi; yayı değiştirilecek musluğun yerinden sökülüp, yeni yayın yatağına geçirilmesiyle olur.

Ağızlığın sıkışması; ağızlık çalgıda takılı bırakılmaz. Eğer bir sıkışma olmuşsa, bu gerçekten calicinin kusuru yüzünden olmuştur. Ya uzun süre ağızlığı çalgıda takılı bırakmıştır ya da, yağlama ve temizlik işlemini aksatmıştır. Bu durumda ağızlığı çıkarmak için çalgı zorlanmamalıdır. Yapılan bütün denemeler başarısız olmuşsa, en kısa zamanda çalgı onarım teknisyenine başvurmalıdır.

Uzun zaman kullanılmayacak çalgılar, tumba ve perdeleri iyice temizlenip kurulandıktan sonra, vazelinle yağlanarak kutularına yerleştirilir. Kutuların konulacağı yerin, kuru veya nemli olmaması göz önünde tutulmalıdır. Bu durumdaki çalgılar kullanılacakları zaman, iyice silinip temizlenir ve bu kez tumbalar vazelinle, perdeler ise ince yağla yağlanarak göreve hazır edilir.

ÇALGILARIN DONMASI
Soluklu çalgılar, soluk buharının 0 C° de donması nedeniyle, görev yapamaz duruma gelir. Bunun çaresi, Türkiye'de ilk kez bu Feridun ÇALIŞIR tarafından bulundu (1979) ve uygulama başarıyla sonuçlandı. Aşağıda açıklanan iki yolla da olumlu sonuç elde edilmektedir.

a. Saf antifrize 1/5 oranında ince tüfek yağı karıştırılıp, elde edilen karışım görevden önce pistonlara sürülecek,
b. Grafit tozu, ince bir yağ katı oluşana dek pistonlara sürülecek,

Elde edilmesi kolay ve ekonomik olan bu her iki yol da, olumlu sonuç verir. Hiç bir yan etkileri yoktur. Görevden sonra çalgıların sabunlu ılık su ile temizlenmesi, normal çalgı bakımının gereğidir.

Ancak çok soğuk havada, alaşımlı çalgıların ağızlıkları el içinde, ya da cepte sıcak tutulmalıdır. Çalmaya başlanacağı anda ta-kılmalıdır. Aksi durumda, ağızlık dudak derilerine yapışarak kopartır.

VURULARAK ÇALINAN ÇALGILAR
Vurularak çalınan çalgılardan, davul ve trampetin bakımında; derilerine ve trampetin tellerine özel bir dikkat gösterilmelidir, özellikle davul derilerini gererken, çemberi sıradan değil karşılıklı olarak yapmak gerekir. Yağmurlu ve nemli havalar dışında davul derileri daima normal gerginlikte bulundurulmalıdır. Davul korunduğu yere bırakılırken, alaşımlı kısımları iyice kurulanmalı ve deri üzeri örtülmelidir. Ziller de özel bir bakım ister. Ağır bir cisim altına bırakılmadığı gibi, sert bir yere çarpmamak ta gerekir.

Davul ve trampetlerin deri bakımından ise; cam (şeffaf) derili çalgılar kullanıldıktan sonra temizlenir, kort (titreşim yayları) gevşetilir. Deri olan çalgılarda ise, kullanıldıktan sonra normal geriliminin 1/3 oranında sıkılarak yapılıp deri kuruduktan sonra normal gerginlik verilir.