Basson Tanıtımı ve Tarihi

BASSON


Alm., Fagott
Fr., Basson
İng., Bassoon
İta., Fagotto veya Bassone Üç çeşit Basson vardır:
1 — Basson Ordinaire : Do
2 — Basson Quinte : Sol
3 — Contre Basson : Do
Bugün Basson Quinte hariç diğerleri kullanılmaktadır.

BASSON ORDİNAİRE
Yapıldığı ses : Do
Uzunluğu : 133 cm.

Çift kamışlı soluklu bir çalgıdır.
Notası, kalın sesler için dördüncü çizgi Fa ince sesler için dördüncü çizgi Do açkısı ile yazılır.
Diyapazona göre duyulusu, aynıdır.
Orkestra ve Armoni Muzikalarında, iki partisi bulunur.
Solo ve eşlik görevi verilir.
Ses rengi, dolgun ve parlaktır.


Basson Ordinaire ile Contre Bassonun özellik ve yapımları aynı olup, aralarındaki tek fark; Contre Bassonun diğerinden bir sekizli kalındaki sesten uyumlanmış olmasıdır. Çalgının kamış takılan bölümü ince ve kıvrımlı olup, bir soluk borusu vardır. Sol el üst delikleri kavrağında, sağ el alt ses delikleri kavrağında olmak üzere, sol omuzdan sağ kalçaya doğru uzanan bir eğimle tutulur, ve kamış bölümü dudaklar arasına alınarak üflenir. Çalgının tutuş, çalış ve güvenini sağlamak için, ince bir kayışla veya uzayıp kısalabilen bir iple boyuna asılır. Kamışı Obuanınkine benzer bir biçimdedir. Sökülüp takılabilen üç ekli parçadan oluşmuştur.
Basson çalmak için, dudakların; kusursuz, dişlerin; düzgün ve eksiksiz (ön dişler) olması, aranılan nitelikler arasındadır. Bu çalgıya başlamak için, onaltı - yirmi yaş arası normaldir. İyi çalici niteliği taşıyabilmek için, her gün dört - beş saat çalışmak gerekir.

Kromorna ve Pommer denilen uzun, kullanışsız ve çalınması güç soluklu çalgıların yerine, onaltıncı yüzyılda oluşturuldu. Bulgusunun kime ait olduğu bilinmez ve tartışmalıdır. 1539 yılında Ferrara' lı rahip J.B. Bavilius'un yaptırdığı fakat ondan önce yine rahip Afranio degli Albones' in yaptığı söylenir. Praetorius' a (1576-1621) bakılırsa, Bassonun kendi zamanında eksiksiz bir aile oluşturduğunu söyler. Onyedinci yüzyılın sonlarında, Sigismond Scheltzer adlı bir Alman Bassona bugünkü bİçimini hem de Dolcine adını vermiştir. Bu adın veriliş nedeni, sesinin tatlı ve yumuşak olması idi. Gerçekten bu adın verilişinde, tatlı ve yumuşak sesli Dulcina adlı bir çalgı ile bağlantı vardı. Çünkü, bassonun da Obuanın da örneğini o çalgı oluşturmuştur. Bassonun onsekizinci yüzyılda sadece 12 ses deliği ile 3 açkısı vardı. Bütün diğer çalgılarda olduğu gibi, o da zamanla gelişti. Basson da Obua gibi, dayanıklı ağaçlardan ve dizge oluşumu gümüş kaplama olarak yapılmaktadır. F.Triebert, Savary. Adolphe Sax ve Buffet gibi çalgı yapıcıları elinde gelişti. Eugene Jancourt, devingen halkalarla donatılmış ve yirmi iki açkılı Bassonu yaptırdı. Son olarak tüm çalışmaları birleştiren de Evette ile Schaeffer oldu. Bu çalgı Türkiye'ye ilkkez, Fagot adı ile Tanzimatta İstanbul' a geldi.


Kalın ve orta bölümlerde tatlı ve parlak, ince bölümde güçsüz bir ses iyeliği olan Bassonun en çok, kalın ve orta bölümleri başarı ile kullanılabilir. Ses rengi ayrı bir özellik taşır. Saksofonlarla ve bas Klarnet ile birleştiği zaman, aynı sesten çalan Viyolonsellerin etkisini bırakır. İnce sesleri kapalı ve güçsüz olduğundan, bu bölümdeki sesleri gerekli olmadıkça kullanılmamalıdır. Ancak, Wilhelm richard Wagner; Tannhauser operasında Bassonu, en ince sesi olan, dizeğin üstündeki üçüncü ek çizginin üstündeki Mi ye dek çıkarmaktan çekinmemiştir. Şüphesiz ki, bu durumda çalgıya çok sağlam bir çalici gerekir. Genel olarak iki Basson kullanılır, birinci bölüm çalgılarla ve ikinci bölümün Saksofonları ile birleştiğinde, çok güzel etkiler elde edilir. Bu çalgıların partileri aynı sesten yazıldığı gibi, ayrı parti biçiminde de düzenlenebilir (iki Basson kullanılırken).

Eğer Basson yoksa, ve partisi eşlik görevi içindüzenlenmişse Si b Baritona, uzun sesler biçiminde ise; Trombonlara verilebilir. Ayrıca Tenor ve Bariton Saksofonlar da bu erekle kullanılabilir. Saksofonlarla birleşmesi sonucu iyi bir bas duyulusu elde edilir. Armoni Muzikalarında her dizimde kolaylıkla çalabilen basson, daha çok pedal seslerde veya duyurulması, belirtilmesi gereken ezgilerde solo olarak başarı ile kullanılabilir.

Ayrıca, Flüt, Klarnet ve Obuayı alt sekizlisinden katlayarak, bir ezgisel çalgı görevi ile de kullanılabilir. Yine uyarımlarda Orkestranın Klarnetin yerine kullanılan Büğlü ile birlikte görev alabilir. Üç sekizli ve bir tam dörtlü genişliğini kapsayan ses dizisi ile Basson, çabuk; ezgisel geçişler, diziler, bağlı, bağsız, dilli seslenimde başarılı bir çalgıdır. Solo olarak kullanıldığında, çabuk ezgiler ve çalması güç tirillemelerden sakınmalıdır. Bassonlar, kalın seslerde PP., deyisi ile çalamazlar. Yapısı bakımından, sekizli, onikili ve iki sekizjiye dek sıçramalı aralıklarda çalışlar yapabilir. Ses rengi, ses genişliğinin bölümlerine göre ayrı ayrı birer özellik taşır. L.Hector Berlioz, Bassona "Merche du Supplice" parçasında alaycı ve güldürücü bir görev vermiş ve Orkestra kitabında da; "asaletten yoksun" bir çalgı olarak nitelenmiştir. Oysa bugün bu düşünceye katılmak güçtür. Bu görüşü yalnız Berlioz' a ait olarak tanımak gerekiyor.

Basson özelliği dolayısile çeşitli duyguların ileticisi olarak görev almıştır. O, Jeseph Maurice Ravel (1875-1937)' in Orkestraya uyumladığı; Modest Petrovitch Mussorgsky (1839-1881)' nin: "Bir Sergiden Tablolar" adlı bestesinde; coşkulu, sıcak ve cana yakın ezgilerin gerçek sesçisi, Felix Mendelssohn (1809-1847)' un: "Bir Yaz Gecesi Rüyası" adlı bestesinde; Kornonun güzel eşlikçisi, Faust Lanetlemesi' nin "Askerler Marşı" nda; yiğit seslerin süsü, Ch. Koechlin (1867 - 1950)' ın: "Basson ve Orkestra Süviti" nde; güldürücüdür. Sevimli ve yüksek duyguların ileticisidir. Sololar da; soylu, sevimli duyguların veya ölüm yasının çizgilenişi, tahta, telli ve alaşımlı çalgıların deyilerinin süslenişi, onunladır. O her denileni yapan, her deyinin yardımına koşan, duygulan seslendiren, güzel rengiyle her bestecinin yanındadır. Onun için soloların çok olmadığından yakınanlar haklıdır. Konuya ışık tutacak birkaç seçkin besteyi dinleyenler, onun için en gerçek en yeterli bilgiyi bulacaklardır.